Pagkabanhaw sa LUDABI

*_Pagkabanhaw sa LUDABI_*
*Bag-ong paglaom sa Bisrock*
*ni nemesio burasca senanggote*
**
*Kasagaran sa mga batan-on ug hamtong nga makadungog og tawo nga larino
kaayo mosulti og 'lawom' nga Binisaya, modayo'g ingon nga "ah, mora man
kag LUDABI"! Kay alang man god sa kadaghanan kanato, ang mga tawo nga
dunay katakos pagsulti o litok og mga pulong Bisaya nga estranghero na
kaayo sa atong pangdungog usa ka LUDABI.*
*Bisan ang tinuod nga pagkasulti, wala gyod untay lawom nga Binisayang
pulong ug labaw nang wa say mabaw. **Apan kay nisuway man tag wakli sa
kaugalingon natong lumad nga lengguwahe gumikan pod lagi sa colonial
mentality diin maoy atong pagtuo nga barot ang kaugalingon natong
pinulongan ug sosyal ang langyaw nga pinulongan sama sa Iningles.
Pagmatuod niini, ang bata nga mao pay pagsugod og kat-on pagsulti ato
dayong tudloan sama pananglit sa pag-ingon nga"Dong, Day, ayaw pag-touch
ana kay dirty kaayo na!" Saksak-sinagol. Hinungdan nga daghang napapas
o nawala nga lumad nga pulong-Bisaya kay ato mang gipulihan sa langyaw.
Mao laging ang resulta ingnon dayon natong LUDABI ang tawo nga larino pa
kaayong mosulti sa lumad natong Bisaya nga pinulongan.*
**
*Pero unsa man gyod ning LUDABI? Tingali sa mga batan-on o bag-ong tubo
labi na sa mga Bisrockers, pipila lang kaha ang nasayod niini. Ang
LUDABI kun Lubas sa Dagang Bisaya natukod niadtong tuig 1956, usa ka
kapunongan o pundok sa mga Bisayang magsusulat nga nagmahal sa
atong dila ug buot mopatunhay niini pinaagi diha sa natad sa arte sa
literatura. Usa sa mga haliging tagtukod niini mao si anhing Marcel M.
Navarra, ang Sugboanong magsusulat kinsa giila nga maoy unang
"modernista" ug "reyalista" pagpanulat og sugilanon ug lumad nga taga
Tuyom, Carcar (dakbayan na karon). Sukad sa pagkatukod niini, nahimong
inila ang kapunongan sa LUDABI. Ang ngalan niini nabaniog ug mikaylap
dili lang sa tanang suok sa Kabisay-an ug Mindanao, kondili, lukop
Pilipinas ug ngadto na sa gawas sa nasod nga may nanimuyong mga Bisaya.
Sa misunod nga mga katuigan, nahimong sakop niini ang mga prominenteng
personalidad ug mga agila sa Sugboanong literatura sama nilang Dr. Nick
Maglasang, Atty. Adelino Sitoy, Ernesto Lariosa, Atty. Cesar P. Kilaton
ug daghan pa nga karon nagtikawtikaw pa. Sulod sa taas nga kutay sa
panahon, nihaom sa ngalan nga LUDABI ang kahulogan niini nga usa gyod ka
lubas sa pagpatunhay sa pinulongang Bisaya. Lubas nga nagpabiling gahi
labaw pa sa bahi sukad sa pagkatukod niini niadtong dekada '50.*
**
*Apan wala damha, kalit pero daw inanayng gikaon sa anay ang lubas sa
LUDABI. Anam-anam nga naluya. Nagtinga ug hangtod nawala. Walay klarong
rason o tin-aw nga hinungdan nganong kini nahanaw. Nagkatibulaag ang mga
sakop. Ang uban nanglagwang ngadto sa Estados Unidos ug ubang dapit sa
kalibotan. Sa taudtaud nga pagkahilom, naamgohan na lang nga didto na
mopasilong sa bag-ong natukod nga mga kapunongan sama sa DAGANG
FOUNDATION, INC. ug BATHALAD kadtong mga aktibong sakop nga padayong
nagbirisbiris aron makasimhot kanunay sa tinta sa patikanan ang ilang
mga sinulat tungod ug alang sa bugtong tuyo nga mapadayon ang gitukawang
kawsa nga dili mapuo ang dilang Bisaya. *
**
*Pero wa lang usab damha, kalit nibangon ang LUDABI gikan sa taas-taas
nga paghikatulog. Nabanhaw gikan sa iyang pagpakahilom. Niadtong Enero
19 niining t\uiga, gipahigayon diha sa Casino Español ang LUDABI
NATIONAL CONVENTION atol usab sa ika-52 nga anibersaryo nga gitambongan
sa mga delegado gikan sa nagkalain-laing suok sa Pilipinas. Lakip sa
daghang nitambong mao sila si Nards Ver Melendres sa Ormoc City, Dr.
Jess B. Tirol ug Judge Jorge Cabalit sa Tagbilaran City. Ug siyempre, wa
sad paulahi ang mga payter ug tadhang mga taga Iligan City nga sila si
magsusulat Marcelo Geocallo, Ric Hynson , Fem Flores, Roy Trinidad ug
uban pa. Ang pagkabanhaw sa LUDABI nagpabilin na lang untang usa ka
damgo kon wala pa ang panghingusog ug paningkamot ni Arleigh Jay C.
Sitoy, anak ni Cordova Mayor Adelino Sitoy, kinsa naila nang daan nga
nagpuyos og dili tiaw nga pagmahal sa kulturang Bisaya. Nagnuod ang
panultihong Iningles nga "like father, like son" kay gisunod man sa anak
ang tunob sa lakang nga agi sa iyang amahan.*
**
*Ning pagbalik sa LUDABI, wa matago sa panan-aw sa mga kadagkoan niining
prestihiyosong kapunongan ang di na gyod mabangbang nga pagkuyanap sa
musikang Bisrock nga gihangop kaayo sa mga *
*batan-on. Lamang, nagkinahanglan kining sakwaton sa labing madali aron
molahutay sa panahon. Kay nakita man nga ang paghangop sa mga batan-on
sa Bisrock dako kaayo og ikatampo sa kawsa pagpatunhay sa atong kultura
nga dugay nang gipangunahan sa LUDABI. Atol sa usa ka tigom, wa
magduha-duha ang "core group" sa LUDABI Mactan Chapter nga gilngkoban
nila mismo ni talahurong Arleigh Jay C. Sitoy, Jess Baring (Sugboanong
enhinyero ug imbentor), Ms. Jaqueline Siwala ug kaubanan nga agakon ang
Bisrock aron matabangan ang mga batan-ong rakista pag-ugmad sa Bisayang *
* musika labi na niadtong natan-aw nga may dakong potensiyal pagtagik og
de-kalidad nga obra. Lakip sa ilang plano mao ang paghatag unya og
LUDABI Bisrock Music Awards sa umaabot.*
**
*Silbing abli-gana ug pagmatuod sa ilang seryosong pagsuporta sa
Bisrock, ipahigayon ang usa ka dakong konsiyerto nga giulohan og
"Kalamboan, Kinaiyahan, Katawhan" Bisrak Rakrakan Kansert diha sa
lungsod sa Cordova, Sugbo karong umaabot Marso 23, 2008. Gawas sa
LUDABI, miabag usab aron matigayon kining maong kalihokan ang ACS
Movement Part 2 ug ang Cool Dimension Events, usa ka event organizer nga
gidumala mismo ni Ms. Jaqueline Siwala. Gikatakda nga maoy manokar ang
upat ka establisadong Bisrock bands nga mao ang God Smugglers, Radstuff,
Aggressive Audio ug Missing Felimon.*

KWF,Bisaya,Liwayway

*KWF, mibarog sa Kongreso alang sa multilingguwalismo*

MITISAR ang Komisyon sa Wikang Filipino sa ilang opisyal nga baroganan
sa pagbaton og bag-ong sumbanang pangpinulongan ilawom sa Balaodon Isip
230 (gipasar ni Rep. Luis Villafuerte), Balaodon Isip 305 (gipasar ni
Rep. Eduardo Gullas), Balaodon Isip 446 (gipasar ni Raul Del Mar) ug
Balaodon Isip 1138 (gipalabang ni Rep. Liza Maza).
Segun sa gipadayag nga posisyon ni Komisyoner Dr. Ricardo Ma. Duran
Nolasco, sa usa ka hearing nga gipahigayon sa Kongreso kaniadtong
Pebrero 27, 2008, ang naasoy nga mga balaodon kinahanglang mapahiuyon sa
paggamit sa unang pinulongan sa mga magtutuon gikan sa pre-scholol
hangtod sa Grade VI. Ilawom niining maong laraw, ang Filipino ug
Iningles itudlo isip linain nga mga panulun-an. Ang lokal ug rehiyonal
nga pinulongan ug literatura mahimong ilangkob isip linain nga modyul sa
panulun-ang Filipino o kaha ibulag gyod.
Ang mga ingon nga kausaban maghatag sa mga tinun-an— mga tinun-an
kansang unang pinulongan dili Filipino o Iningles— og igong panahon aron
mapalambo ang ilang kognitibo ug lingguwistikong kahanas sa ilang unang
pinulongan. Sa maong proseso, matibuok ang usa ka solidong pundasyon sa
pagkat-on sa mga panulun-ang itudlo ginamit ang Filipino ug Iningles. Sa
sekondarya, ang mga pinulongang Filipino ug Iningles ang nag-unang
pinulongang gamiton sa pagtudlo samtang ang inahang dila, isip lingguwa
prangka, maoy gamitong abag nga medyum o kaha himoong buwag nga panulun-an.
Gidugang pa ni Nolasco nga pinaagi sa paggamit sa pinulongan nga
masabtan sa tinun-an, dili lamang kay napalig-on ang paghatag gibug-aton
sa tradisyong kultural, kondili mas pang masabtan ang mga panulun-an
nunot sa daling pagkat-on sa Filipino ug Iningles. Isip dugang, kon ang
unang pinulongan ang gamiton sa lawak-saringan, molambo ang kahanas sa
kritikal nga panghunahuna ug kini matakli ngadto sa uban pang pinulongan.
Kahisgotan dinhi nga atol sa gihimong hearing, dili lamang ang KWF ang
nagpadayag og susamang baroganan. Alang usab sa multilingguwalismo ang
posisyon sa Summer Institute of Linguistics-Phil., Dr. Dina Ocampo sa
UP, NEDA, Nueva Vizcaya State University ug uban pang institusyong
mingtambong sa hearing.— TNB

*Simpatiya sa KWF sa mga Bisaya*

AGIG pagsimpatiya sa Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) kanatong mga
Bisaya labot sa kontrobersiyang namugna sa mayagayagaong pelikulang
"Sakal, Sakali, Saklolo" ug isip pagsanong usab sa sulat-protesta nga
gisang-at sa BATHALAD-Mindanao, ang KWF miposte og pamahayag sa ilang
opisyal nga websayt (http://wika.pbwiki.com).
Aron katamdan kini sa iyang orihinal nga han-ay, wala na namo hubara ang
maong mensahe. Ania:
"BA'T PINALAKI MONG BISAYA ITONG APO KO?
Ito ang linyang binigkas ni Ms. Gloria Diaz na gumanap bilang isang lola
sa pelikulang "SAKAL, SAKALI, SAKLOLO", opisyal na entri sa 2007 Metro
Manila Film Festival (MMFF) ng STAR CINEMA Productions Incorporated.
Ang naturang nakaiinsultong bahagi ng pelikulang ito ay pinalala pa ng
pahayag ng ina ng bata na ginampanan ni Miss Judy Ann Santos, sa
pagsasabi na Tagalog ang wikang dapat ituro sa bata upang ito'y maging
isang tunay na Pilipino, at walang bahagi sa pelikula kasunod ng
nasabing linya o dayalogo ang nagpakita na ang naturang insulto ay mali
o ang papel na ginampanan upang masabi ang gayong insulto ay nagsisi o
umamin ng kanilang kamalian.
Kaugnay nito, hiniling ng Bathalad Mindanao Inc., sa pamumuno ni G.
Eufemio Flores na humingi nang nakasulat na paumanhin sa lahat ng mga
Bisaya dahil sa sugat na idinulot ng gayong insulto, ang STAR CINEMA
productions kasama si director Jose Javier Reyes, ang scriptwriter ng
pelikula, mga artistang sina Gloria Diaz at Judy Ann Santos, kasama pa
rin ang lahat ng tao sa likod ng paggawa, produksiyon at pagpapalabas ng
naturang pelikula."— TNB

*Liwayway Magazine, gipasidunggan*

ANG magasing Liwayway, igsoong sinemanang magasin ning Bisaya,
gipasidunggan sa Gawad TANGLAW (Gawad Tagapuring mga Akademisyan ng
Aninong Gumagalaw) isip "2007 Best Literary Magazine" ug ingon man
espesyal nga kategoriyang "Lifetime Achievement Award".
Dungan niini, ang Balita, laing produkto sa Manila Bulletin,
gipasidunggan usab isip "Best Newspaper in Filipino" sa nasod. Ang
pagpasidungog gipahigayon niadtong Marso 1, 2008 sa Ernesto Palanca
Auditorium sa University of Perpetual Help System, Las Piñas Campus atol
sa pagsaulog sa ika-6 nga tuig sa Gawad TANGLAW, institusyong
gipangulohan ni Dr. Romeo Flaviano Lirio.
Ang maong prestihiyosong pasidungog personal nga gidawat ni Manila
Bulletin Publisher Atty. Hermogenes P. Pobre. Mitambong usab sa maong
okasyon ang Magdudumalang Editor sa Liwayway nga si Ms. Angela Perez,
uban sa iyang mga staff, Perry Mangilaya, ug Wilson Fernandez kinsa maoy
miaktong potograper.

(Bisaya TNBalita Marso 19, 2008 http://bismag.pbwiki.com)